Recepce RP
10. 1. 2010
Recepce římského práva
Význam římského práva
- jedna z nejvýznamnějších součástí odkazu antiky
- formální a materiální aspekt
- vznik právní vědy a profesionálního povolání právníka
- převzetí zásad, institutů (institut bezdůvodného obohacení, povinnost jednat jako dobrý hospodář – dnes jednatel s. r. o., smlouva o dílu)
- romanizace právních odvětví (rodinné právo, dědické, obligační)
- převzetí psaného práva, zásady legality, racionálního výkladu právních textů
- mnoho toho převzali od Řeků, ale právo je originální
Recepce
- proč? – křesťanská říše pokračovatelkou říše římské: Translatio imperii (Svatá říše římská – navázat na Řím pod křesťanskou mocí)
- po roce 1000 znovu objeveny jeho výhody, vliv má pak až do Code Civil 1804
- vliv na právo anglosaské menší (zásada equity – spravedlnost)
- ovlivnění kanonického práva (římsko-kanonický proces) – církev „žije římským právem“
Barbarské zákoníky
- Barbaři – nevzdělanci, členové jiného národa, na území Západořímské říše
- latinsky psané zákony (dříve obyčeje) – pro všechny, původní, Římany
- propojení germánského práva s římským, neznali abstrakci, byly silně kazuistické
- vizigótský Eurichův kodex, Alarichův breviář (Lex Romana Visigothorum = Breviarium Alaricianum)
- burgundský Lex Gundobada
- ostrogótský Edictum Theoderici
- Frankové – Pactus Legis Salicae
Corpus Iuris Civilis
- 1070 – 1080 v Bologni se našel Corpus Iuris Civilic (souhrn práva občanského)
- byzantský císař Justinián (1. pol. 6. století)
- renesance římského práva – výuka, kodifikace
- zpracováno komisí v čele s Tribonianem
- Codex Iustinianus (souhrn dosud platných nařízení), Institutiones (nová nařízení), Digesta (řecky Pandektai; nejrozsáhlejší část, složitá – předmětem bádání dodnes, obsahují řešení jednotlivých konkrétních právních případů; sbírky výroků právních učenců), Novellae (přidány později)
- původně platí vedle nepsaného feudálního práva subsidiárně (podpůrný), získává ale na významu (místní právo nedokonalé; v Německu přednostní)
- zavádí caesaropapismus – návaznost na pozdní Řím, císař = pontifex maximus
- oficiální vírou ortodoxní křesťanství, boj proti herezím (kacířům)
- součástí středověké podoby CIC u langobardské právo
Mos italicos
- Itálie
- glosátoři (poznámky)
- Irnerius + jeho „quattuor doctores“ (čtyři dokotoři) - Jacobus, Hugo, Martinus, Bulgarus
- interpretace CIC, bez znalosti platného práva (komentátoři ano)
- zatím jen teoretici
- působí zejména ve 12. století
- postup: jazykový gramatický rozbor textů – nalezení skutkového stavu – formulace právní otázky – vyřešení za pomoci právních argumentů – hledání analogického místa a vytvoření obecné zásady
- jako první používali příčinu souvislosti
- působili i jinde – Vaccarius, orleánská škola, Anglie
- glosy – poznámky, postřehy, které odkazovaly na jiné místo Digest, ale obsahovaly i původní právní myšlenku
- Glosa ordinaria – uspořádání dosavadních glos - Accursius
- sjednocení tey známých rukopisů justiniánské kodifikace – vytvoření vulgátního práva
- dále známý Azo
- komentátoři (komentáře) - postglosátoři
- završení římskoprávní středověké vzdělanosti
- konec 13. století
- consilia – právnické posudky - consiliátoři
- zaměření více do praxe, znají místní právo
- právo římské, italské a kanonické
- Ius commune - založena na římskoprávních zásadách, subsidiární právo statutárnímu právu (právo jednotlivých měst) – kde selhávalo právo statutární, použilo se římské
- vznik kolizních norem (řeší situaci; ne jak se budu chovat, ale který právní řád řeší mou situaci)
- jejich spisy měly velkou autoritu
- Bartolus de Saxoferrato, Paulus de Castro
- zakladatelé nové právní vědy – abstrakce římských kazuistických předpisů - „italský způsob právnické páce“
Mos gallicus
- Francie = Země galského kohouta
- jiné historické souvislosti, ač tu byla orleánská škola a tradice ŘP zde je (pramenem poznání nikoli CIC, ale Breviarium Alaricianum)
- vystupují proti zásahům glosátorů i komentátorů, ale příliš vysoká odbornost
- 1219 – konstitucí Super specula papež zakazuje výuku ŘP v Paříži a následně v celé Francii
- ŘP ne právo obnoveného římského impéria, ale právo rozumné, dokonalé, ne panství imperia (ratione imperii), ale panství rozumu (imperio rationis)
- nejznámější humanisté – Alciatus, Cujacius, Donnelus, Faber, Gothofredus (hugenoti – odejdou do Nizozemí)
- předchůdci přirozenoprávní školy (racionalistický přístup k ŘP)
- před legální pořádkem dávali přednost souvislému podání, vyplývajícímu z věcného třídění látky – přispěli k rozvoji systematického právnického myšlení
Anglie, Nizozemí
- Vaccarius, 12. století, Oxford, autor Liber pauperum (kniha chudých), učitel práva, dokázal to zjednodušit tak, že to pochopili i prostí lidé
- brzký zákaz: Nomulus leges Angliae mutare! nepřejeme si, aby anglické právo bylo měněno), proti jsou znalci common law
- vznik samostatného právnického stavu dříve než jindy a to díky soustavě královských soudů s pevným sídlem centrálních instancí, brzké racionalizaci soudního řízení spojená s odstraněním ordálů a rázu obecného práva platícího na celém území a pro většinu obyvatelsva
- Nizozemí – univerzita v Leydenu, 16. – 18. století
- tzv. škola elegantní jurispurdence: navazuje na humanisty, Wesenbeck, Noodt, de Voet
- kolonie – JAR, Srí Lanka, Britská Guyana – Roman-Dutch law
Recepce v Německu
- odlišný vývoj – do konce 15. století raná (teoretická) recepce, poté plná (praktická)
- 1495 podle soudního řádu má říšský komorní soud soudit nach des Reiches gemeinen Rechtes (obecné právo říšské – říšské, ius commune), tzv. kamerální jurisprudence
- znalci práva jsou spojenci německých zeměpánů
- odlišný vývoj ve srovnání s Itálií – zde neplatí subsidiárně, naopak má přednost
- kdo se u soudu odvolával na římské právo byl ve výhodě (nemusel dohazovat jeho platnost), zatímco kdo se svůj nárok opíral o místní obyčej, musel nejprve dokázat jeho existenci
- recepcí nebylo v Německu přejímáno ŘP, ale právní věda, kterou vytvořily středověké římskoprávní školy
- lotharská legenda – císař Lothar III. ve 12. století vydal zákon, jímž zavedl platnost ŘP v říši, ve 17. století byla tato legenda odmítnuta
- Usus modernus pandectarum
- postupně dochází ke stavu, za něhož právní praxe přebírá sice římskoprávní zásady, nicméně je pozměňuje tak, jak je třeba pro domácí praxi
- právníci už nemusí znát jen ŘP, tj. pandekta, ale také právo domácí, moderní – usus modernus pandectaru – právní věda vybudována na základě recipovaného ŘP, zkoumá právo římské i domácí
- tam, kde vznikla kodifikace místního práva, nemá ŘP velký vliv (Sasko)
- vnesli jasno do pojmu dominium (specifický okruh oprávnění v rámci soukromého vlastnictví)
- držba je díky nim chápána jako právní pojem
- vliv na právo obligační
- všeobecnost náhrady škody
- nadále odlišují titulus (předání věci – právní důvod uzavření smlouvy, právo k věci – ius ad rem) a modus adquirendi (samostatný způsob předání, plné věcné právo – ius in re)
- Brunnemann, Lauterbach, Struve, Stryk (Usus modernus pandecetarum), Schilter
- pandektistika
- vyvinula se v rámci historickoprávní školy (1. pol. 19. st.)
- uznávají jen justiniánské předpisy bez zásahu glosátorů a komentátorů
- oproti racionalismu přirozenoprávní školy (Grotius – právo je pro všechny stejné, neuznává nadřazenost římského práva), klade důraz na organický vývoj práva, na Volksgeist
- důraz kladen na historickou perspektivu a výzkum pramenů
- je vytvořen systém občanského práva (rozlišené práva podle odvětví jako dnes (věcné, obligační, dědické, rodinné, právo osob), obecná část – co je to právní vztah, právní jednání; dříve res, personae a actiones)
- posléze se z ní vytvořil právněpozitivistický směr
- Friedrich Carl von Savigny – právo je dáno nikoli zákonem, ale duchem národa, jeho historií; kodifikace je umělým zásahem
- rozvinutí pojmového myšlení: žák Savignyho F Puchta
- přesné pojmové myšlení (Begriffsjurisprudenz) vyvolává nakonec kritiku – Rudolph von Ihering – skrze pochopení ŘP institucí lze chápat instituce dnešního práva
- vznik historicko právní romanistiky – zkoumá, jak to bylo
Recepce v českých zemích
- recepce v německých zemích samozřejmě znamenala pronikání římského práva také k nám, vyučována na UK
- nejvýznamnější památkou, v níž lze sledovat tyto prvky: Kniha písaře Jana neboli Schöffenbuch - latinsky psaná právní kniha ze 14. století
- soukromá, nemá platnost zákona, ale využívána
- městské právo bylo nedokonalé, vyvstávala řada otázek, nutná je proto otevřenost jiným právním řádům....
- díky orientaci na procesní a trestní právo bylo opomíjeno soukromé – Jan to chtěl vyřešit
- využil římské právo v oblasti obligací, práva osob i věcí (smlouva trhová, výpůjčka)
- v kontextu českého práva se stalo vzorem pro ostatní významná právní díla